Urlop z powodu działania siły wyższej to nowe rozwiązanie, które weszło w życie w kwietniu 2023 roku, dając pracownikom dodatkowe dni wolne w szczególnych okolicznościach. Opisane zmiany w Kodeksie Pracy mają na celu umożliwienie pracownikom elastycznego reagowania na nagłe sytuacje rodzinne. Jakie są zasady korzystania z tego rodzaju urlopu, jakie prawa przysługują pracownikom i jakie obowiązki spoczywają na pracodawcach?
Co to jest urlop z powodu siły wyższej?
Urlop z powodu siły wyższej to dodatkowe 2 dni lub 16 godzin wolne, które przysługują pracownikowi w roku kalendarzowym. Jest to odpowiedź na sytuacje, których nie można było przewidzieć i które wymagają natychmiastowej obecności pracownika. W praktyce oznacza to, że pracownik może skorzystać z tego urlopu w razie nagłej choroby lub wypadku bliskiej osoby czy innej sytuacji losowej, która wymaga jego obecności.
Przykładowe sytuacje, które kwalifikują się do urlopu z powodu siły wyższej, to nagłe zachorowanie dziecka, wypadek komunikacyjny bliskiej osoby czy nagła awaria w domu wymagająca interwencji. Zgodnie z art. 148¹ Kodeksu pracy, urlop ten nie może być wykorzystany na planowane wizyty lekarskie czy zabiegi, które były wcześniej zaplanowane.
Jakie są kryteria przyznawania urlopu?
Urlop z powodu siły wyższej jest przyznawany wyłącznie pracownikom zatrudnionym na umowę o pracę oraz niektórym funkcjonariuszom służb mundurowych. Nie przysługuje on osobom pracującym na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenie czy umowa o dzieło. Aby skorzystać z tego urlopu, pracownik musi złożyć wniosek najpóźniej w dniu korzystania ze zwolnienia. Może to zrobić w dowolnej formie, na przykład telefonicznie, mailowo czy osobiście.
Pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu z powodu siły wyższej, chyba że zgłoszona sytuacja nie spełnia ustawowych kryteriów. Odmowa może wystąpić, jeśli pracownik próbuje wykorzystać urlop w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem, na przykład na zaplanowaną wizytę u lekarza.
Wymiar urlopu
Wymiar urlopu z powodu siły wyższej wynosi 2 dni lub 16 godzin w roku kalendarzowym. To pracownik decyduje, w jakiej formie chce skorzystać z urlopu – dni czy godziny. Decyzja ta musi być podjęta przy składaniu pierwszego wniosku w danym roku kalendarzowym i jest wiążąca na cały rok.
Dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie do etatu. Przykładowo, pracownik zatrudniony na pół etatu może skorzystać z 8 godzin urlopu z powodu siły wyższej.
Jakie wynagrodzenie przysługuje podczas urlopu?
Podczas urlopu z powodu siły wyższej pracownikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 50% normalnej pensji. Obliczanie tego wynagrodzenia odbywa się na analogicznych zasadach jak w przypadku urlopu wypoczynkowego, jednak składniki wynagrodzenia zmienne obliczane są z miesiąca, w którym miało miejsce zwolnienie. Stałe składniki wynagrodzenia uwzględnia się w pełnej wysokości, dzieląc je proporcjonalnie przez liczbę dni czy godzin.
Pracownik otrzymuje 50% wynagrodzenia za czas zwolnienia z powodu siły wyższej. Składniki wynagrodzenia oblicza się jak przy urlopie wypoczynkowym, ale na podstawie wynagrodzenia z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie.
Alternatywy dla urlopu z powodu siły wyższej
W sytuacjach, gdy urlop z powodu siły wyższej nie jest możliwy do wykorzystania, pracownik ma do dyspozycji inne formy zwolnień od pracy, które mogą pomóc w godzeniu obowiązków zawodowych z życiem prywatnym. Należą do nich między innymi:
- Bezpłatny urlop opiekuńczy na dziecko, małżonka, rodzica lub osobę niespokrewnioną, która zamieszkuje to samo gospodarstwo domowe.
- Urlop na opiekę nad dzieckiem zdrowym – 2 dni płatnego urlopu w roku.
- Zwolnienie lekarskie na dziecko lub rodzica – do 60 dni w roku na dziecko do 14 lat, do 14 dni na starsze dziecko czy rodzica.
- Urlop okolicznościowy na wydarzenia takie jak ślub, narodziny dziecka czy pogrzeb bliskiej osoby.
Kiedy pracodawca może odmówić urlopu?
Pracodawca może odmówić udzielenia urlopu z powodu siły wyższej tylko w przypadku, gdy zgłoszona przyczyna nie spełnia kryteriów siły wyższej. Jeśli pracownik złoży wniosek z nieuzasadnionym powodem, takim jak planowana wizyta u lekarza, pracodawca ma prawo odmówić udzielenia urlopu. W przypadku prawidłowego wniosku, pracodawca nie może żądać dodatkowych dokumentów potwierdzających okoliczności.
Warto, aby pracodawcy wprowadzili wewnętrzne procedury dotyczące wnioskowania o urlop z powodu siły wyższej, co ułatwi pracownikom proces zgłaszania nieobecności i zapobiegnie nieporozumieniom.
Co warto zapamietać?:
- Urlop z powodu siły wyższej to 2 dni lub 16 godzin wolnego w roku kalendarzowym, przyznawany w nagłych sytuacjach wymagających obecności pracownika.
- Urlop przysługuje tylko pracownikom zatrudnionym na umowę o pracę oraz niektórym funkcjonariuszom, a wniosek należy złożyć najpóźniej w dniu korzystania z urlopu.
- Wymiar urlopu dla pracowników na niepełnym etacie ustala się proporcjonalnie do etatu, np. pracownik na pół etatu ma prawo do 8 godzin.
- Podczas urlopu pracownik otrzymuje 50% normalnego wynagrodzenia, obliczanego na zasadach urlopu wypoczynkowego.
- Pracodawca może odmówić urlopu tylko w przypadku, gdy zgłoszona przyczyna nie spełnia kryteriów siły wyższej; nie może żądać dodatkowych dokumentów potwierdzających okoliczności.
